មេរៀនទី 3 អង់ស៊ីម / (Enzyme)

ជំពូកទី 4 នាទីរបស់ប្រូតេអ៊ីនក្នុងសារពាង្គកាយ

មេរៀនទី 3 អង់ស៊ីម (Enzyme)

1.     អ្វីទៅជាអង់ស៊ីម?

អង់ស៊ីម ជាកាតាលីករគីមីជីវៈដែលជួយជម្រុញល្បឿនប្រតិកម្ម​ផ្សេងៗ​ដែលវាទាំងអស់ជាប្រូតេអ៊ីន។​

à ក្នុងបន្ទប់ពិសោធន៍

កត្តាដែលជួយជម្រុញល្បឿនប្រតិកម្មគីមីគឺៈ

                                   -   កម្ដៅ

                                   -   បង្កើនកំហាប់ប្រតិករ

                                   -   កាតាលីករអសរីរាង្គ

                            ឧៈ កាលណាគេដុតកម្ដៅប៉ូតាស្យូមក្លរ៉ាត (KClO₄) ឲ្យកម្ដៅខ្លាំង ដោយបន្ថែមម៉ង់ហ្កាណែសអុកស៊ីត​ (MnO₂) គេបាន KCl  និង O₂ ភាយចេញ។  

               តែបើយើងដុត KClO₄ កម្ដៅខ្សោយ (សីតុណ្ហភាពទាប) វាគ្រាន់តែ រលាយ K តែមិនបញ្ចេញ O₂ ទេ។ MnO₂ ជាកាតាលីករអសរីរាង្គ នៅ​ពេល​ចប់ប្រតិកម្មបរិមាណ MnO₂ នៅដដែលមិនបាត់បង់ឡើយ។

              ក្នុងបន្ទប់ពិសោធន៍បើគ្មានកាតាលីករបំបែកគ្លុយស៊ីត ខ្លាញ់ និង ប្រូតេអ៊ីនទេនោះ ត្រូវតែមានសីតុណ្ហភាព និងកត្តាអ្វីមួយដើម្បីជម្រុញ ប្រតិកម្មគីមីឲ្យប្រព្រឹត្តទៅបានល្អ។

                               - ចំពោះសារពាង្គកាយរស់

    យើងមិនប្រើកម្ដៅ និងកំហាប់ប្រតិករដូចក្នុងបន្ទប់ពិសោធន៍​ឡើយ។ ប្រតិកម្មគីមី​ក្នុងសារពាង្គកាយ​ប្រើប្រាស់កាតាលីករសរីរាង្គ ហៅថា អង់ស៊ីម។

ស៊ុបស្ត្រាត ជាសារធាតុដែលអង់ស៊ីមានអំពើទៅលើ។ ឈ្មោះ​អង់​ស៊ីមបញ្ចប់ដោយពាក្យ អាស (-ase) នៅលើ​ស៊ុប​ស្ត្រាត។ ឧៈ

ស៊ុបស្ត្រាត	អង់ស៊ីម
-    អាមីដុង -    លីពីត -    ប្រូតេអ៊ីន -    ផូស្វាត -    សែលុយឡូស។	- អាមីឡាស - លីប៉ាស - ប្រូតេអាស - ផ្វស្វាតាស - សែលុយឡាស។

ករណីអង់ស៊ីមមិនគោរពតាមការហៅបញ្ចឹមបទអាសនេះក៏មានខ្លះ ដែរគឺ ពពួកអង់ស៊ីម proteolytique ដូចជា Pepsine, chymotrepsine, trypsine មាននៅប្រព័ន្ធរំលាយអាហារជាដើម ដូចជានៅពោះវៀន។

                                             E        +        S             ទៅជា              ES                      E        +        P

                                                           អង់ស៊ីម       ស៊ុបស្រ្តាត        ទៅជា         អង់ស៊ីម+ស៊ុបស្រ្តាត   អង់ស៊ីម   ផលិតផល

                អាហារដែលយើងបរិភោគជាម៉ូលេគុលធំៗ ដែលមិនអាចរលាយ ឬសាយបានទេ។ អាហារ​ទាំង​នោះត្រូវបំបែកជាសារធាតុងាយតូចៗ ដោយសារអង់ស៊ីម។

                                  ឧៈ -ប្រូតេអ៊ីនបំបែកជាអាស៊ីតអាមីនេដោយសារអង់ស៊ីម ប្រូតេអាស។

                             -    លីពីតបំបែកជាអាស៊ីតខ្លាញ់ និងគ្លីសេរ៉ុលក្រោមអំពើអង់ស៊ីម លីប៉ាស។

                             -    អាមីដុងបំបែកជាម៉ាល់តូសដោយសារអង់ស៊ីម អាមីឡាស។

ការចងចាំ ស៊ុបស្ត្រាតមានន័យថា សារធាតុ។ ដូចនេះ ឲ្យតែសារធាតុ ណាក៏ដោយទោះខ្លាញ់ ឬសាច់ ឲ្យតែអង់ស៊ីមមានអំពើទៅលើគឺជា ស៊ុបស្រ្តាតទាំងអស់។ 

              2.     ចំណែកថ្នាក់អង់ស៊ីម

គេធ្វើចំណែកថ្នាក់ឈ្មោះអង់ស៊ីមដោយផ្អែកលើកត្តា​ 2 យ៉ាងគឺៈ

-   ផ្អែកលើយថាប្រភេទនៃកាតាលីករ

-   ផ្អែកលើឈ្មោះស៊ុបស្រ្តាត ហើយបញ្ចប់ដោយពាក្យ អាស

គេធ្វើចំណែកថ្នាក់អង់ស៊ីមជា 6 ក្រុមធំៗគឺ អុកស៊ីដូរេដុតាស ត្រង់ ស្វ៊ែរ៉ាស អ៊ីដ្រូឡាស អ៊ីសូមេរ៉ាស លីយ៉ាស លីហ្កាស។

                                 ក. អុកស៊ីដូរេដុតាស ជា​អង់ស៊ីមចូលរួមក្នុងប្រតិកម្មអុកស៊ីដូរេដុកម្ម។ ថ្នាក់រងក្រុមនេះមានៈ

-                                                                            ដេអ៊ីដ្រូសែនណាស         អុកស៊ីដាស              អុកស៊ីសែនណាស            ពែអុកស៊ីដាស    រេដុចតាស             អ៊ីដ្រុកស៊ីឡាស។

                               ខ. ត្រង់ស្វ៊ែរ៉ាស ជាអង់ស៊ីមដែលចូលរួមក្នុងប្រតិកម្មគីមីដោយផ្ទេរ ម៉ូលេ​គុល​ពីបណ្ដុំមួយ

ទៅបណ្ដុំមួយទៀត​ ដូចជា បណ្ដុំអាមីន បណ្ដុំ កាបុកស៊ីល បណ្ដុំមេទីល បណ្ដុំផូស្វរីល។

    បុព្វបទសម្គាល់អង់ស៊ីមនេះគឺ “ត្រង់ស៍” មានន័យថា “ផ្ទេរ”។ ឧៈ ត្រង់ស៍កាបុកស៊ីឡាស។

                               គ. អ៊ីដ្រូឡាសជាអង់ស៊ីមដែលចូលរួមក្នុងប្រតិកម្មអ៊ីដ្រូលីស (ប្រតិកម្ម ផ្ដាច់សម្ព័ន្ធគីមីដោយភ្ជាប់

អ៊ីយ៉ុង  និង  ដែលបានមកពី ម៉ូលេគុលទឹក)។

* អ៊ីដ្រូលីស ជាប្រតិកម្មគីមីដែលម៉ូលេគុលធំ 1 ត្រូវបំបែកជា ម៉ូលេគុលតូចៗ 2 ដោយបន្ថែមទឹក 1 ម៉ូលេគុល។

      ថ្នាក់រងក្រុមនេះមានៈ

-   កាបូអ៊ីដ្រាស (អាមីឡាស សែលុយឡាស)

-   ប្រូតេអាស (បំបែកប្រូតេអ៊ីន)

-   លីប៉ាស (បំបែកលីពីត)

-   អេស្ទែរ៉ាស (បំបែកអេស្ទែ)

-   ផូស្វាតាស (បំបែកផូស្វាត)

-   ប៉ិបទីដាស (បំបែកប៉ិបទីត)។

               ឃ. លីយ៉ាស ជាអង់ស៊ីមដែលបំបែកទឹក (H₂O) កាបូនឌីអុកស៊ីត (CO₂) និងអាម៉ូញ៉ាក់ (NH₃)។ ថ្នាក់រងក្រុមនេះមានៈ

-     ដេអ៊ីដ្រាតាស

-     ឌែមីណាលីយ៉ាស។

            ង. អ៊ីសូមេរ៉ាស ជាអង់ស៊ីមចូលរួមប្រតិកម្មប្ដូរបណ្ដុំក្នុងម៉ូលេគុល តែរូមបន្ដដុលគឺនៅដដែល។ ថ្នាក់រងក្រុមនេះមានៈ

-   អេពីមេរ៉ាស ជាអង់ស៊ីមដែលជម្រុញប្រតិកម្មក្នុងការរៀបចំ បញ្រ្ចាសនូវអាតូមកាបូន។

-   មុយតាស ជាអង់ស៊ីមជម្រុញប្រតិកម្មក្នុងម៉ូលេគុលដោយ ធ្វើឲ្យប្រែប្រួលនូវនាទីនៃបណ្ដុំផ្សេងៗ។

         ច. លីហ្កាស ជាអង់ស៊ីមដែលចូលរួមប្រតិកម្ម​បង្កើត​សម្ព័ន្ធគីមី​រវាង​ម៉ូលេគុលស៊ុបស្រ្តាតពីរ។ ប្រតិកម្មនេះទទួលបានថាមពលពីអ៊ីដ្រូ លីសនៃ ATP។ ថ្នាក់រងក្រុមនេះមានៈ

-     សាំងតេតាស

-     កាបុកស៊ីឡាស។

សម្គាល់ៈ

-   AMP (Adenosine Mono Phosphate) = អាដេណូស៊ីនទ្រីផូស្វាត

-   ADP (Adenosine Di Phosphate) = អាដេណូស៊ីនទ្រីផូស្វាត

-   ATP (Adenosine Tri Phosphate) = អាដេណូស៊ីនទ្រីផូស្វាត

3.     លក្ខណៈរបស់អង់ស៊ីម

លក្ខណៈ ឬនិយមន័យរបស់អង់ស៊ីមគឺៈ

-            អង់ស៊ីមទាំងអស់ជាប្រូតេអ៊ីនមានអំពើយថាប្រភេទ

ឧៈ អាមីឡាសមានអំពើតែទៅលើអាមីដុង។

លីប៉ាសមានអំពើតែទៅលើលីពីត។

-            អង់ស៊ីមមានសកម្មភាពខ្លាំង គឺអង់ស៊ីមមួយចំនួនតូច​អាច​បង្កើនល្បឿនប្រតិកម្មគីមីបានមួយចំនួនធំ។

ឧៈ កាតាឡាស  1 ម៉ូលេគុលអាចបំបែកម៉ូលេគុលអ៊ីដ្រូសែនពែអុក ស៊ីតបានរាប់លានតែក្នុង 1 វិនាទី។

-   អង់ស៊ីមបំប្លែងរឺបង្កើនល្បឿនប្រតិកម្មគីមីដែលកើតក្នុងកោសិកា

ឧៈ បម្រែបម្រួលនៃប្រតិកម្មអេតាណុលដោយមានវត្តមាន O₂ បង្កើត​បានជា អាសេតាល់ដេអ៊ីត។

                អេតាណុល                           អាសេតាល់ដេអ៊ីត

-            អង់ស៊ីមប្រែប្រួលទម្រង់ និងនាទីតាមសីតុណ្ហភាព កំហាប់ pH និង កំហាប់ស៊ុបស្ត្រាត

ឧៈ បើសីតុណ្ហភាពនៅចន្លោះ 40-45  អង់ស៊ីមមានសកម្មភាព​ខ្លាំង តែបើសីតុណ្ហភាព 0  និងលើសពី 45 អង់ស៊ីមត្រូវ​បាត់​បង់​គុណ​ភាព។

ឧៈ កាលណាកំហាប់ស៊ុបស្ត្រាតកាន់តែខាប់ ប្រតិកម្មគីមីកាន់​តែ​កើនឡើងហើយកាល​ណាកំហាប់អង់ស៊ីម​កាន់តែ​ខាប់ល្បឿន​​​​ប្រតិកម្មគីមីកាន់តែកើនឡើងដែរ។ 

             ឧៈ នៅកម្រិត pH=7 អង់ស៊ីមអាមីឡាសមានសកម្មភាពខ្លាំងក្លា ហើយ​ចុះ​ខ្សោយនៅ កម្រិត pH  < 7 ឬ > 7 ព្រោះ​អាមីឡាស​ជា​ប្រូតេអ៊ីន។

-            អង់ស៊ីមជាកាតាលីករដែលមានប្រតិកម្មបញ្ច្រាសទៅវិញទៅមក

A        +       B                C      +       D

-            អង់ស៊ីមខ្លះត្រូវការកូអង់ស៊ីម (ដៃគូសហការ)។

សម្គាល់ៈ កូអង់ស៊ីម ជាម៉ូលេគុលសរីរាង្គ (មិនមែនជាប្រូតេអ៊ីន)។ វា ចូលរួមជាមួយនិងអង់ស៊ីមដើម្បីបង្កើនល្បឿនប្រតិកម្មគីមី។ ឧៈ វីតាមីន B កុំផ្លិច។

អរគុណចំពោះការចូលរួមអាន